“De afgelopen vakantieweken heb ik “Blackout” gelezen, een (engelstalig) boek van journalist en peak-oil analist Richard Heinberg.
Ik het boek wordt de rol van steenkool als brandstof voor elektriciteitsproductie, nu en in de toekomst, onder de loep genomen. Vragen als “Hoeveel steenkool is er nog over?”, “Blijft steenkool een belangrijke grondstof voor de productie van elektriciteit?” en “Welke invloed heeft de verbranding van steenkool op de opwarming van de aarde?” komen aan bod. Heinberg laat zien dat de winning van steenkool volgens hetzelfde patroon geschied als olieproductie: de makkelijk winbare steenkool van de hoogste kwalitiet wordt al eerste gewonnen. De  productie stijgen tot er een maximum bereikt wordt. Door uitputting en steeds moeilijker winbare steenkool zal de productie inzakken.

“We hebben genoeg steenkool voor 250 jaar.” Dit soort beweringen wordt wel eens gebezigd door regeringen van steenkool exporterende landen. Echter, zo’n bewering behoeft wel enige nuance.
Met die 250 jaar wordt de “R/P-ratio” bedoeld: de reserve-to-production ratio. De reserve is de hoeveelheid steenkool die ooit met winst gedolven kan worden. De meest eenvoudige manier om te resterende hoeveelheid steenkool te berekenen: deel de totale reserve door de huidige productieniveau et voilà!

Maar de berekening is erg misleidend. Het is aannemelijk dat deze veel lager zal uitvallen door een aantal oorzaken:
– de steenkoolproductie zal de komende decennia sterk stijgen.
– De kwaliteit van de steenkool zal alleen maar afnemen. Er zal steeds meer steenkool verbrand moeten worden voor dezelfde hoeveelheid energie.
– Om opwarming van de aarde tegen te gaan, zullen technologieën ingezet gaan worden als kolenvergassen, coal-to-liquids (CTL) en CO2 afvang en opslag (CCS). Dit kost veel energie. Al deze technieken zullen resulteren in grotere hoeveelheden steenkool die verbrand moeten worden voor dezelfde hoeveelheid energie.

Bovendien zal veel van die steenkool nooit gedolven worden. Ten eerste door stijgende brandstofprijzen: steenkool moet vervoerd worden, over de weg of over spoor. Als brandstofprijzen stijgen, kan het vervoeren van steenkool van afgelegen mijnen onrendabel worden.

De hoofdmoot van het boek bestaat uit een analyse van onderzoeksgegevens. Voor de belangrijkste kolenexporterende landen wordt gekeken naar de reserves, productie, mogelijkheden om de productie op te schroeven en kwalitiet van de steenkool. Daarna kijkt Heinberg naar de relatie tussen steenkool en klimaat, er wordt naar technologiëen (CCS,CTL, kolenvergassing) gekeken en tenslotte beschrijft hij 3 mogelijke toekomstscenario’s.

Ik viel bijna van mijn stoel tijdens het lezen van dat laatste hoofdstuk. Met zeer concrete voorbeelden schetst Heinberg een mogelijke toekomst. En die kan behoorlijk somber zijn indien we niets doen.
Heinberg beschrijft drie scenario’s:
1. Maximale verbranding. In dit scenario, gebaseerd op bestaande consumptie- en uitputtings trends in de toekomst, wordt geen beleid gemaakt om deze patronen te wijzigen. Handhaven van economische groei is het doel, zonder rekening te houden met oprakende fossiele energiebronnen. Situatie tegen 2040: inkrimpende industriële activiteit, massawerkloosheid, dakloosheid, een steeds vaker uitvallend elektriciteitsnet, hoge sterftecijfers door gebrek aan verwarming in de winter, geen handel meer in olie, vliegverkeer dat nagenoeg is stilgevallen, wegenonderhoud is onbetaalbaar (maar is ook niet meer nodig aangezien er geen benzine meer is om de auto’s rijdend te houden)
2. De schone oplossing. Ongeveer hetzelfde als scenario 1, met als verschil dat er veel inspanning wordt geleverd om de gevolgen van opwarming van de aarde te verzachten. (CCS)
3. Post Carbon Transition. In dit scenario wordt er veel inspanning geleverd in een zo snel mogelijke transitie van complete samenlevingen naar een duurzaam (hernieuwbaar) energie regime.

De conclusie van Heinberg: het wordt hernieuwbaar of helemaal niks.

Een kanttekening is dat Heinberg genoodzaakt is nogal wat aannames in zijn analyses te verwerken. Exacte cijfers ontbreken nogal eens doordat nationale overheden schimmig doen over de voorraad steenkool die nog gedolven kan worden. Deze onzekerheid kan de steenkool-piek enkele decennia doen opschuiven.
En een blik in de toekomst gaat altijd gepaard met onzekerheden, zeker met peak-oil en peak-coal: het wordt de eerste (en laatste) keer dat de mensheid ermee te maken krijgt.

Volgens Richard Heinberg is er alle reden om zo snel mogelijk te beginnen met het uitfaseren van steenkool als energiebron en in te zetten op duurzame (hernieuwbare) energiebronnen.

Mocht u het boek willen lezen: u kunt het van me lenen. Ga hiervoor naar de website spullendelen.nl. Deze website is recent gestart en ik vind het een sympathiek initiatief. Het doel is om spullen slimmer te gebruiken. Spullen die je niet zo vaak gebruikt of nodig hebt, kun je beter (uit)lenen dan zelf aanschaffen. En daarmee sparen we geld en de aarde.